ALZHEIMER HASTALIĞI HAKKINDA DOĞRULAR VE YANLIŞLAR
1.Demans ve Alzheimer hastalığı aynıdır.
Yanıt: Yanlış. Alzheimer bir bunama şeklidir. En yaygın tiptir ve geri döndürülemez. Bununla birlikte, birkaç farklı bunama türü vardır, ancak Alzheimer hastalığı bunların %60-80’ini oluşturur Alzheimer’den sonra sık görülen Vasküler demans , Lewy cisimcikli demans, Frontotemporal demans ve birden fazla demans türünün aynı anda beyinde bulunması durumu olan “karma demans” gibi beynin dejeneratif hastalıkları da geri döndürülemez ve tedavi edilemez.
2.Alzheimer hastalığı bir akıl hastalığıdır.
Yanıt: Yanlış. Alzheimer hastalığı bir akıl hastalığı değildir. Zamanla ciddi hafıza kaybı yaratan bir beyin hastalığıdır. Alzheimer hastalığı, sağlıklı kararlar vermek ve basit günlük aktiviteleri gerçekleştirmek de dahil olmak üzere, sonunda kişinin tüm yaşamını etkileyecek ilerleyici, nörodejeneratif (beyni yozlaştıran) bir durumdur .
3.Bütün Dünyada Alzheimer hastalığı artıyor.
Yanıt: Yanlış. Toplumda şöyle bir kanaat var: “Alzheimer artıyor, eskiden bu kadar hasta yoktu. Şimdi çok sık karşılaşıyoruz.” Alzheimer hastalığı artıyor mu sorusunun yanıtını verebilmek için şu soruların cevabını vermek gerek. Eskiden nüfusumuz ne kadardı?
Ortalama ömür kaçtı? 65 yaşını geçen kaç kişi vardı? Eskiden kaç hasta tanınıyor ve teşhis edilebiliyordu?
Tıbbın teşhis olanakları neydi, şimdi nedir? Bu konularda istatiksel sonuçları bilmiyoruz.
Alzheimer hastalığının sık görülmesinin nedeni insan ömrünün uzamasıdır. Eğer insanlar 50 yaşına kadar yaşasalardı toplumda çok az Alzheimer hastası görülecekti.
Diğer yandan giderek artan sayıda araştırma gösteriyor ki,
Alzheimer ve diğer demans görülme sıklığı (insidans, yani risk altındaki nüfustaki hastalığı yeni edinenlerin yani yeni olguların sayısı), ABD’de ve diğer yüksek gelirli ülkelerde son 25 yılda düşüş gösterdi, Yeni bir sistematik inceleme de demans görülme sıklığının azaldığını buldu.
Bunda demans risk faktörlerinin kontrol altına alınması etkili olabilir.
Düşüşler demans riskini artıran hipertansiyon, diyabet, obezite ve hiperkolestrolemi gibi kalp damar ve beyin damar hastalıkları
risk faktörlerinin tedavisine, eğitim seviyesinin yükselmesine, sağlık bakımı ve yaşam tarzındaki iyileşmelere bağlanıyor.
4.Yalnızca yaşlı yetişkinler Alzheimer hastalığına yakalanır.
Yanıt: Yanlış. Alzheimer hastalığına yakalanma riski yaşla birlikte artar, ancak yaşlanmanın doğal bir parçası değildir. Alzheimer hastalığı olan çoğu insan için semptomlar 60’lı yaşlarında ortaya çıkar, ancak Alzheimer 30’lu yaşlarda da ortaya çıkabilir. Durum, 30 ila 60 yaşları arasında tespit edilirse “erken başlangıçlı Alzheimer” olarak tanımlanır.
5.Alzheimer’in hepsi irsi hastalıktır.
Yanıt: Yanlış. Bu gün ki bilgilerimize göre Alzheimer hastalarının % 95’i genetik özellikli değil, geç yaşta başlayan ve pratikte sık rastlanan, sporadik (tesadüfi) tipte. Genetik geçiş özelliğine sahip olgular Alzheimer’lilerin %2,5-5’ini oluşturur. Genetik Alzheimer hastalığıı, daha genç yaşta (55 yaşından önce) başlar, aile ağacında geçiş özelliği gösterir. Bu tip Alzheimer, hızlı seyirli ve atipik klinik tabloludur.
6. Alzheimer hastalığında ailevi yatkınlık vardır.
Yanıt: Doğru. Bir kişinin hastalığa yakalanması için ailede Alzheimer demansı öyküsü olması şart değildir. Anne veya babası Alzheimer olan birinin mutlaka Alzheimer’e yakalanacağı da şart değildir. Bununla birlikte, ebeveynleri veya kardeşleri (birinci derece akrabası) Alzheimer demansı olan bireylerin, birinci derece akrabası Alzheimer demansı olmayan kişilere göre, hastalığa yakalanma olasılıkları daha yüksektir. Anne gelen risk, babadan gelenden daha fazladır.
7. Bazı yaşlılar, beyinleri Alzheimer hastası olmasına rağmen bunamadan yaşarlar.
Yanıt: Doğru. ABD, “Northwestern Üniversitesi”nde yapılan bir çalışmada, 90 yaşından büyük bazı kişilerin beyninde Alzheimer hastalığı değişiklikleri varken, mükemmel bir beleğe sahip oldukları saptanıyor.
Bulguların anlamı tam açık değil. Otopsi ile ölümden sonra incelenen bu kişilerin beyinleri bir ihtimal Alzheimer hastalığının erken evresinde olabilir veya bu kişilerin beyinlerinde demans belirtilerinin ortaya çıkmasını kontrol altında tutan bazı özellikler vardır.
Araştırmacılara göre bazı faktörler, Alzheimer’e neden olduğu düşünülen toksik proteinlerden bazı yaşlı kişileri koruyor. Ayrıca bu kişilerde demanslı hastalara göre, beynin bellek ile ilgili alanlarının daha sağlam olduğu gözlemleniyor.
Fakat bu faktörlerin ne olduğu belli değil.
8.Alzheimer tedavi edilemez.
Yanıt: Kısmen “Doğru”, kısmen “Yanlış”. Alzheimer hastalığının kesin bir tedavisi yok. Fakat kısmen de var.
Şu anda hastalığı düzelten tam bir tedavi olmamasına rağmen, kullanılan eski ilaçlar (antikolinesterazlar ve memantin) ve yeni ilaçlar (beyinde beta amiloid toksik proteinini temizleyen Lecanemab ve Donanemab) hastalık başlangıcını geciktirebilir ve ilerlemesini yavaşlatabilir. Erken teşhis, Alzheimer hastalığına yol açan bilişsel bozuklukla en iyi şekilde yaşamak için çok önemlidir.
9.Bazı demans nedenleri tedavi edilebilir.
Yanıt: Doğru. Genellikle dahili ve nörolojik hastalıkların neden olduğu bu demanslar arasında depresyon, tedavi edilmemiş uyku apnesi, deliryum, ilaçların yan etkileri, Lyme hastalığı, tiroid sorunları, kafa travması, beyindeki kan pıhtıları veya tümörleri, bazı vitamin eksiklikleri ve aşırı alkol tüketimi yer alır.
Alzheimer ve diğer demanslardan farklı olarak bu rahatsızlıkların neden olduğu demanslar ilerlemeden erken teşhis ve tedavi edilirse tersine çevrilebilir.
10.COVID-19, Alzheimer demansının yaygınlığını ve görülme sıklığını etkileyebilir.
Yanıt: Doğru. COVID-19’nin nörolojik etkileri ve salgının genel ve beyinde yarattığı aksaklıklar Alzheimer ve diğer demans vakalarını artırabilir.
Ayrıca bazı araştırmacılar, tecrit nedeniyle sosyal izolasyon, uzun süreli bakım tesislerinde ziyaretçi yasağı ve artan yoğun hastaneye yatışlar gibi faktörlerin nüfus düzeyinde demans riskini artırabileceğini tahmin ediyor.
Ancak bunu doğrulamak ve incelemek ve etkinin zamanla sınırlı mı yoksa uzun vadeli mi olduğunu anlamak için önümüzdeki yıllarda araştırma yapılması gerekecek.
Diğer yandan, Alzheimer demansı ile yaşayan insan sayısı, 2020-2023 pandemisi sırasında COVID-19’a bağlı ölüm oranlarının ve diğer ölüm nedenlerinin artmasından ters yönde etkilenmiş olabilir.
Salgının ilk yıllarında Alzheimer ya da başka bir hastalığa sahip olmak demanslı yaşlı yetişkinleri COVID-19’a karşı daha savunmasız hale getirdi ve Covid-19’dan ölme riskini artırdı.
Bu da o dönemde Alzheimer sıklığını azaltmış olabilir.
ALZHEIMER HASTALIĞI HAKKINDA DOĞRULAR VE YANLIŞLAR
Prof. Dr. KAYNAK SELEKLER
“Bu yazının bir bölümü 18 Aralık 2024 günü SÖZCÜ Gazetesinde yayımlanmıştır.”