KÖPRÜSÜ İLE SİMGELEŞEN BİR BALKAN KENTİ; MOSTAR!
(Gezi not defterimden!)
Etrafı, 3 tarafı dağlarla ve bir tepe ile çevrili olup, hızlı akan Nevetra nehrinin vadisinde taşlarınT üzerine kurulmuş, taştan bir kent, MOSTAR.
BOSNA&HERSEK Cumhuriyeti’nin Hersek bölgesinde bulunan ve Hersek’in başkenti olan MOSTAR, resmi kayıtlara göre, 15. YY’ın ortalarında 19 haneli olan küçük yerleşim yeri olup, ilk olarak 1474 yılında MOSTAR diye anılmaya başlanır.
1631 yılından kent kadısının korunmuş notlarına göre MOSTAR’da 24 mahalle ve 22 camii varmış.
Nevetra nehrinin sağında ve solunda büyüyen kent’in sağlıklı olmayan ağaç köprüsünün yerine Mimar Sinan’ın Öğrencisi Mimar Hayrettin’e, Osmanlı Sultanı Kanuni Sultan SÜLEYMAN tarafından, ”taş bir köprü” kurması emir edilir.
En dar yeri iki yakanın arasında 50 metreden fazla mesafe olan bir nehir üzerine tek kemerli bir köprü kurmak kolay iş değildir.
İki defa denenip kurulmak istenen köprünün taşları nehre düşer ve yapımlar başarısız olur.
Bu duruma aşırı sinirlenen Kanuni Sultan Süleyman: “Köprü tez bitmez ise, kelleni alırım” diye haber salar.
Azgın akan Neretva nehri üzerinde tek kemerli köprü kurmak, çok kemerli köprü kurmaya benzemez.
Mimar Hayrettin, bu defa büyük kemer taşların arasına kurşun koyarak bir deneme yapar. Ve başarılı olur.
Hakkında şarkılar söylenen MOSTAR KÖPRÜSÜ, bittiğinde, uzunluğu 29, genişliği ise 4,5 metredir. Sudan yüksekliği ise 21 metre olarak ölçülüp, kaydedilir.
Yapımı 6 yıl sürüp 1556 yılında yapımı tamamlanan köprü, tekrar yıkılabilir endişesi ile Mimar Hayrettin ortadan kaybolur ve izini kaybettirir.
Ortalıkta görünmeyen Mimar Hayrettin, yaşadığı sürece her yıl MOSTAR’a bir adam gönderir ve köprüsünün yıkılıp yıkılmadığını öğrenmek ister ve kontrol ettirir.
437 yıl yıkılmayıp ayakta kalan köprü, Bosna Savaşı’nda, 1993 yılında, ilk yıllarda kimin bombalayıp yıktığı bilinmezken, bugün Hirvat Ordusu tarafından bombalandığı kuvvet kazanılan köprü, yıkılır, taş ve bağlantıları Neretva nehrine dökülür.
MOSTAR Köprüsü ‘ne sahip çıkan Türkiye Cumhuriyeti Devleti, bütün masraflarını üstlenerek, Mostar Köprüsünü, orijinaline uygun şekilde ve Nehire dökülen taş ve bağlantılarının yaklaşık yüzde 30’u tekrar kullanılarak, 2001 yılında aynı yerine kurdurur.
MOSTAR’ı bir ticaret, siyaset ve kültür merkezi yapan, kuzeyden Adriyatik denizine giden bir kervan yolu üzerinde olmasıdır.
Bugün nüfusu 110 bine ulaşmış olup ve eskisi gibi, bugün dahi MOSTAR kentinin kalbi; üzeri özel ve orjinaline uygun teraslı taşlarla döşenmiş Mostar Köprüsü’nün her iki yakasında atmaktadır.
Küçük dükkanlardan oluşan Tarihi Çarşı’nın başlangıcı ile bitimi arasındaki yol “kedi kafalı taşlarla” döşenmiştir.
Bu taşların bittiği yerde Tarihi Çarşı’da biter.
Bugünlerde, ilkbahar’da bile, Köprü üzerinden Neretva nehrine atlayan ve cesaret yarışı yapan gençlere rastlayabilirsiniz.
400 yıl Osmanlı Yönetiminde kalmış olan bölge ve MOSTAR kentinde, bugün dahi silinmemiş Türk mimari ve kültür izlerine rastlamak mümkündür.
Remzi UYSAL
(Hersek Novi / Karadağ, 13.4.2019)