YAPAY ZEKÂ ALZHEIMER HASTALIĞINDA ERKEN TANIYA YARDIMCI OLABİLİR Mİ?(*)
PROF. DR. KAYNAK SELEKLER
Alzheimer yaşlılıkta yakalanması en korkulan hastalık. Alzheimer hastalığından Dünya’da milyonlarca kişi ve yakınları muzdarip
Vakaların yarısına yakınında hastalık başlangıçta teşhis edilemiyor veya yanlış tanı konuyor.
Çünkü Alzheimer sinsi başlıyor ve yavaş ilerliyor. Unutkanlık gibi hafıza bozukluğunun ortaya çıkmasıyla teşhis edilebiliyor.
Aslında Alzheimer beyinde semptomlar/belirtiler ortaya çıkmadan 15-20 yıl önce başlıyor. Hastalığa neden olduğuna inanılan toksik/zararlı proteinler bu süre içinde artarak beyinde birikiyor.
Hastalığın belirtilerin olmadığı sessiz dönemine klinik öncesi (peklinik) Alzheimer deniyor. Kişinin beyni hasta olduğu halde kişi bu 15-20 yılda normal hayatını yaşıyor. Hiçbir zihinsel bozukluğu olmuyor.
Beyindeki harabiyetin artması ile unutkanlık, konuşma bozukluğu, yer-kişi zaman karıştırması, karar vermede zorluk, davranış bozukluğu gibi bozukluklar orta çıkıyor. Bunların hafif olduğu döneme de “Hafif Bilişsel Bozukluk” deniyor.
Hastalığın ilerlemesiyle de son evre Demans (Bunama) tablosu yerleşiyor.
İlerlemiş bir bunama tablosunu teşhis etmek zor değil. Önemli olan hastalığın sessiz, başlangıç evresinde tanınmasıdır.
Çünkü bugün ilaç araştırmaları hastalığın hafif başlangıç evrelerinde yapılıyor.
Alzheimer hastalığının henüz tedavisi yok, ancak bazı etkilerini geciktirebilecek yaşam değişiklikleri var, bu nedenle erken teşhis hâlâ önemli.
Ayrıca erken tanı kişiye ilerisi için planlar yapması bakımından yardımcı oluyor.
Peki hastalığı bu hafif evrelerinde teşhis etmek mümkün mü?
Evet mümkün. Bugün tanı için geliştirilmiş çok ileri yöntemler mevcut:
BUNLARDAN BAZILARI:
1. Belden iğne ile girilip alınan beyin-omurilik sıvısında, beyinde biriken beta amiloid ve tau gibi toksik proteinlerin miktarlarındaki değişiklikler erken tanıya yardımcı oluyor.
(*) 23.03.2024 tarihinde TRT Çukurova Radyosu’nun “Hayatın İçinden” programında yaptığım konuşma.
2. PET (Pozitron Emisyon Tomografi: Bu görüntüleme yöntemi, beyindeki beta amiloid ve tau proteinleri ortaya koyuyor
3. Kan muayenesi: Damardan alınan kanda yine bu proteinlerin miktarlarının ölçülmesi erken tanıya yardımcı oluyor. Hatta aynı diyabet hastalarında olduğu gibi parmak ucundan bir damla kan ile tanıya gitmek münkün.
Fakat bunların bazı kısıtlılıkları var.
-Beyin-omurilik sıvısı elde edilmesi ağrılı ve birçok yaşlının kabul etmediği bir yöntem.
-PET tetkiki hem her laboratuarda yapılmıyor hem de pahalı bir metot.
-Son yıllarda uygulamaya giren Kan analizi daha rutin kullanılamıyor.
ERKEN TANIYA YAPAY ZEKÂ YARDIMCI OLABİLİR Mİ?
Bunun için araştırmacılar kişilerden bir test resmini anlatmalarını istiyor ve kişilerin ses kliplerini analiz etmek için yapay zekâ kullanıyor.
Alzheimer hastaları sık sık kendilerini tekrar ederler, resmin içeriğini anlatmaktan saparlar, yanlış kelime kullanırlar, düşüncelerini bitiremezler ve nesnelere belirsiz bir şekilde “şey” veya “falan” gibi, atıfta bulunurlar.
Yapay zekâ normal dil ile bilişsel gerileme yaşayan birinin konuşması arasındaki ince farkları belirleyebiliyor.
Bu yöntem Alzheimer hastalarını %80 oranında doğru bir şekilde tanımlıyor.
Diğer bir çalışmada yapay zekâ, konuşmadaki “a a a” ve “e e e” gibi kelime yerine kullanılan seslerin, Alzheimer’i ortaya çıkarmada önemli olabileceğini buluyor. Bu duraklamaları kodlayan bir yapay zeka Alzheimer hastalığını %90 doğrulukla tespit edebiliyor.
Slovenya’da yürütülen başka bir yapay zeka çalışmasında, metin ve akustik özellikleri birleştiren ayrı bir çalışma %94’lük bir doğrulukla Alzheimer’i teşhis edebiliyor.
Ülkemizde de, ODTÜ’lü bilim insanları, tükürükten alınan örnek üzerinden yapılan genetik testi yorumlayarak erken evre Alzheimer riskini tespit eden yapay zekâ temelli teknoloji geliştirdi.
Yapay zekâyı kullanan başka yöntemler de var.
YAPAY ZEKÂNIN FAYDASI NE OLACAK:
Doktorlar bir hastanın zihinsel yeteneklerini ofislerinde test etmek için bir cihaz veya bilgisayar programı kullanabilecek. Yapay zekâ beyin taramaları veya diğer klinik testlerle tanısı şüpheli kalan hastalara erken evrelerde Alzheimer hastalığı tanısı için yardımcı olabilecek.
PROF. DR. KAYNAK SELEKLER