AĞAÇ KUTSAL ORMAN VATAN
Büyük Türk ulusu!
Yağmacılardan koruyalım yurdumuzu!
Türkiye son yurdumuz!
Anadolum yuva beşik
Uygarlığa kapı eşik
Ama şimdi delik deşik
Dokunmayın ormanlara!
Eski Türkler dağları; doğal, inançsal, kültürel, efsanevi/ mitsel nedenlerden ötürü ululamış. Bundan dolayıdır ki; anayurt Orta Asya’daki sıradağlardan ikisine; Tanrı dağları ve Altay (Altın) dağları diye adlandırıp, bu iki sıra dağları Tanrı’ya yakın düşünüp kutsamış.
Elbette dağlar, ormanlar, ağaçlar; tüm insanlık için yaşamsal önemde. Canlıların susuz ve ormansız yaşamı olası değil.
CANLILAR EVRENİ
1- İnsanlar evreni
2- Bitkiler evreni
3- Hayvanlar evreni
Bitki ve hayvanlar evreni olmadan insan yaşamı mümkün değil. İnsan olmadan bitki ve hayvanlar yaşar mı? Yaşar. Ve hatta çok da mutlu yaşar. İnsan türünün sürekliliği için ağaç/orman vazgeçilmez bir yaşam kaynağı. Böyle olmasına karşın bindiği dalı kesme konusunda, insan türü çok mahir.
Gelin şimdi ağaçla ilgili inanışlara, mitolojik/söylencelere bir göz atalım.
Ağaç kültü, içinde birçok doğa inançlarını barındıran animizmle ilişkili. Animizm ağaçlara saygıyı öğütlüyor. Ağaçların da bir ruha sahip olduğu düşünülmüş bu sistemde. Doğal olarak; ağaçlar korunup sevilmeli. Bu kültüre göre ağaçlar; bereket, verim, üretim ve bolluğun kaynağı. Bu nedenle ağaç kültü/tapınımı doğmuş.
Eski Türkler ve kardeş halk Moğolların inancı; Tengricilik (Şamanizm de deniyor). Kuzey Amerika Kızılderili yerlileri de Şaman. Bu inanç sistemine göre dünyanın merkezinde yer ve gök evrenini birleştiren “Dünyalar Ağacı” var.
Ağaca tapınımının izleri Oğuz Türkleri’ne kadar korunmuş.
‘Bay Terek’, ‘Temir Kavak’, ‘Hayat Ağacı’ denilen kutsal ‘Evliya Ağaç’ inanışına benzer inançlara, yalnızca Türk inanç kültüründe değil, öbür dünya mitolojilerinde de rastlamak olası.
Kaşgarlı Mahmut Oğuzlardan söz ederken, yüksek dağlara yakınlık duyduklarını söyler.
“Gözlerine ulu görünen büyük bir ağaca “Tankrı” dediklerini yazar. Antalya/ Gündoğmuş sınırları içinde yer alan ulu bir dağa, Tangır (Tanrı) dağı adını vermiş yöre halkı. Kültürün sürekliliği ne güzel bir olay. Anımsatalım. Tanrı dağı; endemik bir tür olan ipar/yipar çiçeğine de yurt olmuş.
Kumukların dokunulmaz ve kutsal saydıkları ağacı, “Tenkrihan” olarak adlandırmış olması ve diğer birçok tarihsel bilgiler de gösteriyor ki; Türklerin gözünde ulu ağaçlar Tanrısal nitelikte.
Eski Türk kültüründe, her ağacın canlı varlık olduğuna inanılmış. Kutsal ağaca zarar veren, dallarını kıran birinin kötülük göreceği düşünülmüş. Kutsanan ağaca ant içilip kurbanlar, adaklar sunulmuş. Anadolu Kızılbaş Türkmenleri, kutsal ağaçların Tanrısal özellik taşıdığını belirtmek için bu tür ağaçlara “Dede Ağacı” adını vermiş. Cengiznameye’ye göre Cengiz, her boya bir işaret olarak ayrı ayrı damga, kuş ve benzeri motiflerin yanında, bir de ağaç atamış.
Kaşgarlı Mahmut, “Bay Yığaç”ı, bir yer adı olarak kayda almış. Kazakistan’daki birçok doğal nesne ve yere “Avlıya Akaş” (Evliya, eren, ermiş ağaç, kutsal ağaç) gibi adlar verilmiş. Tüm bunlar, ağacın Türk etnolojisinde ne kadar önemli olduğunu açık seçik ortaya koyuyor.
Anadolu Tahtacı Türkmenleri ve Yörükler, ağacı kutsayarak kültürel sürekliliği hala sürdürüyor.
Aşık Paşaoğlu tarihinde de, “Devletli Kaba Ağaç” ifadesi var. “Kaba Ağaç” anlayışı, bu şekliyle Dede Korkut kitabında da geçer.
“Kaba” sıfatı ağacın ululuğu ve kutsallığına işaret.
Bizim köyde (Serik/ Akbaş) büyük ağaçlar için şu sıfatlar kullanılır.
Goca/ Koca Ardıç, Koca Katran, Koca Çam, Koca Kavak, Koca Zeytin, Koca Andız, Koca Pelit v.b.
İfade de geçen; koca/goca sıfatının işlevi nedir?
Goca/koca nitelemesi ağacın; kocaman, iri, büyük, yüce, ulu, bilge, anıtsal, yaşlı ve kutsallığına vurgu.
Koca/goca ağaçlar kültür kotlarımıza yerleşen “Hayat Ağaçlarının” bugüne kadar gelen izleri.
Çevredeki diğer doğal oluşumlar da, yine şöyle adlandırmakta:
Goca belen, Goca tepe, Goca dağ, Goca ırmak, Goca dere, Goca tarla vb.
İnsanlık şayet sonsuza kadar yaşatmak istiyorsa kendi türünü; ağacı taşı, kuşu kurdu, ırmağı ormanı ve her çeşit su kaynağını korumaya mecbur. Diğer canlı türlerine saygı duymaya mecbur.
Doğaya saygı duyması, aynı zamanda kendi geleceğinin güvencesi. Orman yoksa insanlık da yok. Kızılderili bilgeye kulak verelim:
“Dünyayı sadece atalarımızdan miras almadık, aynı zamanda çocuklarımızdan da emanet (ödünç) aldık.”
Kaz dağlarına, Toros dağlarına, Munzur’ a, Salda gölüne sahip çıkalım. Sahip çıkalım anayurt Anadolu’ya.
Yeraltı/ yerüstü bütün varlıklarımıza sahip çıkalım. Yağmalatmayalım güzel vatanı.
Her türlü canlıyı koruyup kollamak her erdemli insanın görevi, her namuslu yurttaşın da ödevi.
Yurt; canlısıyla cansızıyla bir bütün. Ahenkli bütünlük parçalanamaz, bölünemez.
Türkiye çöl olmasın!
Çölden vatan olmaz!
#Akbelenedokunma!
Himmet Cansız
Sosyalantropolog ve Etnolog